سرویس های بهداشتی (توالت) یکی از اجزای مهم محیط مصنوع می باشند که شهرها را دوستانه تر، پایدار، ایمن، برابر و در دسترس همگان قرار می دهند. یکی از نیازهای ضروری همگانی به خصوص پیادگان در فضاهای عمومی دسترسی راحت و آسان به سرویس های بهداشتی است عدم دسترسی به سرویس های بهداشتی عمومی می تواند عامل بازدارنده ای برای انتخاب پیاده، حضور یا ماندن بسیاری از افراد سالخورده، زنان و کودکان در فضای عمومی باشد. لذا از اقدامات مهم مدیریت شهری در شهرهای جهان برنامه ریزی جهت فراهم آوردن دسترسی آسان و راحت به امکانات و تجهیزات عمومی شهری از جمله سرویس های بهداشتی است. سرویس های بهداشتی به عنوان یکی از ضروریات اولیه برای سلامت عمومی شهروندان و بهداشت محیط شهری در شهرها قلمداد می شوند. در کشورهای در حال توسعه، برنامه ریزی ، مکان یابی مناسب و احداث سرویس های بهداشتی به تعداد کافی و در مکان های عمومی سالهاست در حال گسترش است.
اولین با در سال 1850 میلادی در انگلستان، شهرداری لندن با توجه به لزوم توجه به مسایلی نظیر بهداشت و سلامت شهروندان برنامه ریزی مشخصی را برای ایجاد سرویس های بهداشتی مورد توجه قرار داد . بیش از صد سال بعد در سال 1985، ا نجمن سرویس های بهداشتی در انگلیس [1] به تلاش برای ارتقای کیفیت سرویس های بهداشتی و با شعار “سرویس بهداشتی بهتر برای همه” [2] شکل گرفت. در حالیکه موضوع مکان یابی و احداث سرویس های بهداشتی در شهر تهران بخصوص در نقاط پر تراکم تنها در سال 1383 توسط شورای شهر تهران مطرح و مصوب گردید. با این وجود کلانشهر تهران با 10 میلیون جمعیت در حال حاضر دارای 200 سرویس بهداشتی عمومی (با حدود 2000 چشمه) می باشد بسیاری از سرویس های بهداشتی بدلیل بهداشتی، نور کافی ، استاندار نبودن و مدیریت نگهداری قابل استفاده نیستند. بر اساس نظر کارشناسان، تهران به حدود 12 هزار چشمه توالت نیاز دارد که با در نظر گرفتن میانگین 8 چشمه برای هر ساختمان باید 1500 سرویس بهداشتی مجهز و کامل احداث شود [3].
انجمن سرویس بهداشتی (توالت) سنگاپور به سه عامل طراحی، آموزش و مدیریت نگهداری به عنوان سه ضلع یک مثلت طلایی در جهت ایجاد و توسعه سرویس های بهداشت عمومی اشاره دارد. [4] شاید بتوان گفت که مهمترین مسئله سرویس های بهداشتی مدیریت نگهداری آن می باشد که به طور معمول کم اهمیت تلقی شده یا فراموش می شود.
مثلت طلایی فراهم سازی سرویس بهداشتی عمومی
امروزه علاوه بر مکانهای عمومی باز، در بیشتر فروشگاه های بزرگ، بانک ها و اغذیه فروشیها شهرهای توسعه یافته جهان سرویس های بهداشتی رایگان به تعداد کافی در دسترس عموم مردم وجود دارد اما دسترسی مناسب به سرویس های بهداشتی برای همه از جمله کودکان، سالمندان، گردشگران، رانندگان و استفاده کنندگان از سرویس های حمل و نقل عمومی ، ماموران پست و ناتوانان جسمی و حرکتی درهمه جا و همه شرایط فراهم نمی باشد [6]
در شکل زیر دو نمونه طراحی سرویس های بهداشتی که در حال حاضر در شهرهای اروپایی در فضاهای عمومی مورد استفاده مردم قرار می گیرند را نشان می دهد
اما مطالعات نشان می دهد که قلمرو مرتبط به سرویس های بهداشتی بطور کلی شامل استفاده کنندگان و تولیدکنندگان آن از یک طرف و مسایل و راه حل های آن در اماکن عمومی از طرف دیگر نیازمند رویکرد جامع می باشد و نباید موضوع سرویس های بهداشتی را کم اهمیت فرض نمود
قلمرو سرویس های بهداشت عمومی شامل موضوعاتی نظیر سلامتی و موارد پزشکی، موارد مدیریتی و حاکمیتی ، فاکتورهای مالی و اقتصادی، موضوعات اجتماعی، فاکتورهای فرهنگی و مذهبی، معماری و منظر شهری ، برنامه ریزی / طراحی شهری و ملاحظات زیست محیطی است.
همچنین گروههای مختلف عمومی استفاده کننده از سرویس های بهداشتی می توانند شامل افراد سالمند ، ناتوانان جسمی، کودکان و بچه های خردسال، زنان و مردان در گروه های سنی مختلف، رهگذران خیابانی و استفاده کنندگان حمل و نقل عمومی و شخصی، گردشگران و بازدید کنندگان از مناطق شهری باشند که عموما پیادگانی در سطح شهر می باشند که همواره نیازمند استفاده از سرویس های بهداشتی در شبانه روز می باشند. [7].
بنابراین پرداختن به این موضوع نیازمند طرحی جامع در بر گیرنده تمام مسائل آن است طرحی چند ساله با بودجه و سازمان متولی مشخص که به ضرورت این موضوع آگاه و با آموزش و مشارکت مردم بتواند به این نیاز همگانی پاسخگو باشد.
[3] خبرگزاری مهر، 2/8/90
[4] Singapore Toilet Association
[5] Kira, Alexander (1976), The Bathroom. Penguin, Harmondsworth, and Cornell University Press
[6] Shaw, Hillary (2001) ‘Food deserts’, PhD thesis, School of Geography, University of Leeds
[7] Greed, Clara(2003), Inclusive Urban Design: Public Toilets, Architectural Press
